Hesap Uzmanlığı Ne Zaman Kaldırıldı? Bireyin Denetim Arayışı Üzerine Psikolojik Bir Analiz
Bir psikolog olarak, insanların sistemler karşısında neden bu kadar güçlü bir kontrol ve düzen ihtiyacı hissettiklerini sıkça düşünürüm. “Hesap uzmanlığı ne zaman kaldırıldı?” gibi bir soru, yalnızca tarihsel bir merakın değil, aynı zamanda bireyin düzen, hesap verebilirlik ve güvenlik arayışının da yansımasıdır. Bu yazıda, hesap uzmanlığının kaldırılış sürecini yalnızca bir idari reform olarak değil, aynı zamanda insanın içsel denetim mekanizmalarıyla ilişkilendirilen bilişsel, duygusal ve sosyal bir dönüşüm olarak ele alacağız.
Bilişsel Psikoloji Perspektifinden: Kontrolün Kayıpları
Hesap uzmanlığı, uzun yıllar boyunca Türkiye’nin mali sisteminde düzenin ve denetimin sembolü olarak görülmüştü. 2011 yılında 646 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile bu unvanın Vergi Müfettişliği çatısı altında birleştirilmesi, bilişsel düzeyde bir “belirsizlik” yarattı. Çünkü insan zihni, özellikle kurumsal yapılarda, sabit kimliklere ve rollerin devamlılığına dayanarak güven hissi oluşturur. Bir unvanın kaldırılması, zihin için yalnızca bir idari değişiklik değil, aynı zamanda “düzenin yeniden tanımlanması” anlamına gelir.
Bilişsel psikolojiye göre, insanlar geçmiş deneyimlerine dayanarak dünyayı anlamlandırır. Hesap uzmanlığı gibi köklü bir mesleğin ortadan kalkması, zihinsel şemaların sarsılmasına yol açar. “Kim denetleyecek?”, “Yeni sistemde adalet nasıl sağlanacak?” gibi sorular, yalnızca kurumsal değil, bilişsel bir belirsizlik kaynağı haline gelir. Bu durum, tıpkı bireyin kendi yaşamında köklü bir değişiklik yaşadığında hissettiği bilişsel uyumsuzluk gibidir.
Duygusal Psikoloji Boyutu: Kaygı ve Aidiyetin Kırılması
Bir mesleğin kaldırılması, o mesleği icra eden bireyler için yalnızca ekonomik değil, kimliksel bir kayıptır. Hesap uzmanları için bu durum, uzun yıllar boyunca içselleştirdikleri bir kimliğin sona ermesi anlamına geldi. Duygusal psikoloji, aidiyet duygusunun insan davranışında ne kadar temel bir yer tuttuğunu vurgular. İnsanlar, ait oldukları kurumlarla kendilerini tanımlar. Dolayısıyla, hesap uzmanlığının kaldırılması, bireylerde “ben kimim?” sorusunu yeniden gündeme getirmiştir.
Bu süreçte yaşanan kaygı, yalnızca mesleki değil, varoluşsaldır. Çünkü birey, sistemin değişimine adapte olmaya çalışırken kendi iç dengesini de yeniden kurmak zorunda kalır. Bu noktada, psikolojik olarak yeniden anlamlandırma (reappraisal) devreye girer: birey, değişimi bir tehdit değil, bir dönüşüm fırsatı olarak görebildiğinde duygusal dayanıklılık kazanır. Ancak bu süreç, özellikle geçmişle güçlü bir bağ kurmuş kişiler için kolay değildir.
Sosyal Psikoloji Perspektifinden: Gücün Yeniden Dağılımı
Hesap uzmanlığı yalnızca bireysel bir kimlik değil, aynı zamanda toplumsal bir statüydü. Bu unvan, güvenilirlik, tarafsızlık ve denetim gücü gibi sosyal değerlerle özdeşleşmişti. Sosyal psikolojiye göre, grup kimlikleri bireyin sosyal statüsünü ve öz saygısını doğrudan etkiler. Bu nedenle, hesap uzmanlarının tek bir çatı altında birleştirilmesi, toplumsal hiyerarşide bir “yeniden konumlanma” etkisi yaratmıştır.
Toplum genelinde ise bu değişim, “denetim mekanizmalarının zayıfladığı” ya da “bürokrasinin merkezileştiği” yönündeki algılarla beslenmiştir. İnsanlar, kurumsal yapılar üzerinden toplumsal düzeni anlamlandırır. Dolayısıyla, bir sistemin değişimi, bireyin sosyal güven duygusunu da etkiler. Sosyal psikolojik açıdan bu, kolektif belirsizlikle baş etme sürecidir.
İçsel Denetim ve Dışsal Sistemler: Bir Paralellik
İlginçtir ki, hesap uzmanlığının kaldırılması süreci ile bireyin kendi içsel “hesaplaşma” süreçleri arasında güçlü bir benzerlik vardır. İnsan, kendi davranışlarını anlamlandırmak için sürekli bir iç denetim yürütür. Tıpkı kurumların hesap uzmanlarına ihtiyaç duyması gibi, birey de kendi zihninde bir “iç denetçi” barındırır. Ancak bazen bu iç denetçi, fazla katı ya da cezalandırıcı hale gelir. Bu noktada, sistemlerin dönüşümü gibi, insanın da kendi içsel denetim biçimini dönüştürmesi gerekir.
Sonuç: Düzenin Değişimi, Zihnin Yeniden Yapılanması
Hesap uzmanlığı ne zaman kaldırıldı? sorusu, 2011 yılındaki bir idari karara atıfta bulunur. Ancak bu tarih, yalnızca bir sistem değişiminin değil, insan zihninin düzen ve kontrol arayışının da sembolüdür. Bilişsel olarak belirsizlikle, duygusal olarak kayıpla, sosyal olarak ise yeniden yapılanmayla karşı karşıya kalırız. Her sistem değişimi, aslında bireyin kendi iç dünyasında da bir dönüşüm çağrısıdır.
Belki de en derin soruyu burada sormalıyız: Kendi içimizdeki hesap uzmanı hâlâ çalışıyor mu, yoksa biz de içsel denetimimizi yeni bir düzene mi devrettik?